Zgoda Pacjenta jako główna podstawa działania Lekarza
W ostatnim wpisie blogowym została przybliżona Państwu tematyka związana z odpowiedzialnością cywilną lekarza oraz zakładu leczniczego.
Z powyższym zagadnieniem ściśle związana jest tematyka zgody pacjenta - z doświadczenia wiemy, iż najczęściej zarówno lekarze, jak i zakłady lecznicze, ponoszą odpowiedzialność cywilną z powodu braku odpowiednio wyrażonej przez pacjenta zgody.
Co do zasady pacjent wyraża zgodę na udzielanie świadczeń zdrowotnych osobiście.
Art. 32 ust. 1 Ustawy o zawodzie lekarza i lekarza dentysty stanowi bowiem, iż lekarz może przeprowadzić badanie lub udzielić innych świadczeń zdrowotnych, z zastrzeżeniem wyjątków przewidzianych w ustawie, po wyrażeniu zgody przez pacjenta.
Powyższe potwierdza również art. 15 Kodeksu Etyki Lekarskiej, w którym wyraźnie zaznaczone jest, iż postępowanie diagnostyczne, lecznicze i zapobiegawcze wymaga zgody pacjenta.
W prawie przewidziane są jednak wyjątki od powyższej zasady, w których określone jest w jakim przypadkach to osoba trzecia wyraża zgodę na udzielenie świadczeń zdrowotnych w imieniu pacjenta. Powyższe wyjątki noszą nazwę zgody zastępczej, której zostanie poświęcony kolejny wpis blogowy. W niniejszym wpisie skupimy się jednak na ,,tradycyjnej" zgodzie pacjenta, formalnie nazywanej zgodą wyłączną.
Aby zgoda pacjenta została uznana za ważną i wiążącą oraz zgodną z przepisami prawa, musi spełniać poniższe warunki:
zgoda pacjenta musi zostać wyrażona w przewidzianej prawem formie,
zgoda pacjenta musi być wynikiem swobodnej, a nie przymuszonej woli pacjenta, a dodatkowo musi być świadoma,
pacjent musi być uprawiony do jej udzielenia, a czynność stanowiąca przedmiot zgody nie może sprzeciwiać się przepisom prawa.
Odnosząc się do punktu pierwszego, tj. formy wyrażenia zgody przez pacjenta należy pamiętać, iż przepisy prawa nie ograniczają formy wyrażenia oświadczenia woli jedynie do formy pisemnej. Zgoda pacjenta zatem może zostać wyrażona zarówno w formie pisemnej, ale także ustnie lub przez każde jego zachowanie, które w sposób niebudzący wątpliwości wskazuje na wolę poddania się świadczeniu lekarskiemu proponowanemu przez lekarza. Ostatnia forma wyrażenia zgody (wynikająca z art. 32 ust. 7 Ustawy o zawodzie lekarza) oczywiście budzi największe wątpliwości wśród medyków - jak bowiem ocenić, czy dane zachowanie stanowi wolę poddania się świadczeniu lekarskiemu? Podpowiedź znajduje się w samym ww. przepisie prawa - zachowanie pacjenta nie może budzić wątpliwości co do tego, że chce się poddać świadczeniu lekarskiemu. Jeżeli zatem lekarz poweźmie jakąkolwiek subiektywną wątpliwość co do ww. faktu, to należy uznać, iż taka zgoda nie została wyrażona.
Zgoda pacjenta musi być również świadoma, a także wynikać z nieprzymuszonej woli pacjenta. Świadomość zgody pacjenta jest ściśle powiązana ze spełnieniem warunku udzielenia przez lekarza pełnej informacji o planowanym świadczeniu zdrowotnym w stosunku do pacjenta. Zgoda pacjenta dotyczy konkretnego zabiegu medycznego i nie może mieć charakteru blankietowego, ani ogólnego. Art. 31 ust. 1 Ustawy o zawodzie lekarza i lekarza dentysty stanowi, iż lekarz ma obowiązek udzielać pacjentowi lub jego ustawowemu przedstawicielowi przystępnej informacji o jego stanie zdrowia, rozpoznaniu, proponowanych oraz możliwych metodach diagnostycznych, leczniczych, dających się przewidzieć następstwach ich zastosowania albo zaniechania, wynikach leczenia oraz rokowaniu. Ze względu na obszerność tego zagadnienia, zostanie mu poświęcony odrębny wpis na blogu. W tym miejscu należy jednak zaznaczyć, iż zaniechanie przez lekarza obowiązku informowania pacjenta pozbawia go możliwości wyboru i współdecydowania o sposobie leczenia, przez co standardowe wyrażenie zgody na wykonanie zabiegu nie ma charakteru zgody uświadomionej i lekarz w razie pociągnięcia go do odpowiedzialności nie może się na nią skutecznie powołać (wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 26 lutego 2010r, I ACa 51/10).
Przesłanka uprawnienia udzielenia zgody przez pacjenta opiera się głównie na przekonaniu, iż osobą wyłącznie uprawnioną do udzielenia takiej zgody jest sam pacjent (oprócz wyjątków w postaci zgody zastępczej), który ukończył 18 rok życia i jest zdolny do świadomego i samodzielnego podejmowania decyzji. Sytuacjami, w których pacjent nie jest zdolny do podjęcia takiej decyzji są przykładowo sytuacje, w których pacjent odczuwa silny ból i nie jest w stanie racjonalnie myśleć lub jest nietrzeźwy albo pod wpływem środków odurzających. Jak słusznie wskazuje komentarz pod red. Eleonory Zielińskiej do art. 32 Ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty: Zgodę na udzielenie świadczenia zdrowotnego może wyrazić tylko pacjent, którego stan zdrowia fizycznego i psychicznego pozwala na przyjęcie ze zrozumieniem informacji udzielanej mu przez lekarza i podjęcie odpowiednio do tego, co usłyszał, decyzji co do poddania się określonym działaniom medycznym lub co do odmowy podjęcia leczenia. Do lekarza należy ocena, czy pacjent znajduje się w odpowiednim stanie, aby móc świadomie wyrazić zgodę. (por. Komentarz do art. 32 Ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty pod red. Eleonory Zielińskiej, Ustawa o zawodach lekarza i lekarza dentysty, Komentarz, wyd. III.)
Aby uznać, iż zgoda pacjenta została udzielona prawidłowo, powyższe warunki zgody muszą być spełnione łącznie. Co ważne, to na lekarzu (lub zakładzie leczniczym) udzielającym świadczenia medycznego spoczywa obowiązek udowodnienia, że zgoda pacjenta została udzielona zgodnie z przepisami, co zostało potwierdzone w wyroku Sądu Najwyższego (sygn. akt: II CK 303/04). Sąd Najwyższy pokreślił, iż to podmiot, który wykonywał świadczenie medyczne musi udowodnić uzyskanie zgody pacjenta.
Kończąc już niniejszy wpis dotyczący aspektów zgody pacjenta pomyślałam, że świetną klamrą tematyczną będzie cytat Lorda Goff, który wypowiedział się w angielskiej Izbie Lordów w sprawie F.V. West Berkshire Health Authority (1989): ,,W braku zgody wszystkie albo prawie wszystkie postępowania medyczne i wszystkie zabiegi chirurgiczne na osobie dorosłej są bezprawne, niezależnie od korzyści, jakie takie leczenie mogłoby przynieść". (por. Mirosław Nesterowicz, Prawo Medyczne, wyd. „Dom Organizatora”, 2019 rok).
Mamy nadzieję, iż dzisiejsza lektura pozwoliła Państwu zwrócić uwagę na fakt, jak bardzo istotną rolę w udzielaniu świadczeń medycznych stanowi zgoda pacjenta. Zdajemy sobie sprawę, iż zagadnienie nie jest wyczerpane, dlatego też kolejne wpisy na blogu będą ściśle związane z tym tematem - poruszymy m.in. temat zgody zastępczej, obowiązku informacyjnego lekarza oraz przypadków działania bez zgody pacjenta.
Pozostańcie zatem w gotowości do czytania!